Blog - Prikkelgevoeligheid bij Hoogbegaafden

Prikkelgevoeligheid bij Hoogbegaafden

Geplaatst op 16 Juli 2024 | Door Scharon

Iedereen ervaart de wereld op een unieke manier. Sommige mensen reageren sterker op een pijnscheut, anderen worden diep geraakt door een sentimentele film of worden meegevoerd door een muziekstuk. De geur van iets bekends kan een hele fantasiewereld openen en een onverwachte aanraking kan een enorme impact hebben. Dit zijn voorbeelden van hoe hooggevoelige mensen, waaronder vaak hoogbegaafden, hoogsensitieve personen en mensen met autisme, de wereld intenser beleven. Deze verhoogde prikkelgevoeligheid kan leiden tot een focus op de lastige kanten ervan, maar het brengt ook veel positieve aspecten met zich mee.

Stel je voor dat je schreeuwt van pijn bij een simpele stoot, geen spijkerbroek kunt verdragen omdat de stof te ruw is, altijd moet reageren op goedbedoeld advies, enorm schrikt van onverwachte geluiden, niet in een kermisattractie durft omdat er veel mis kan gaan, of jezelf zozeer vereenzelvigt met een karakter uit een boek dat het je realiteit beïnvloedt. Dit zijn willekeurige voorbeelden van de prikkelgevoeligheid bij hoogbegaafden. De vraag is of je de nadruk legt op de negatieve of de positieve kanten ervan. Het is nuttig om precies te begrijpen wat er gebeurt.

Wat is Hoogbegaafdheid?

Hoogbegaafdheid omvat meer dan alleen een hoge intelligentie, zoals gemeten met een IQ-test. Huidige definities associëren het ook met eigenschappen als creativiteit en doorzettingsvermogen. Hooggevoeligheid wordt vaak genoemd, wat betekent dat prikkels op een andere manier verwerkt worden dan bij anderen.

Wat Zijn Prikkels?

Prikkels zijn informatie die via de vijf bekende zintuigen (horen, voelen, zien, proeven, ruiken) binnenkomt. Soms werken deze zintuigen samen, zoals bij ons evenwicht. De sensoren in spieren en gewrichten, proprioceptoren, en het vestibulaire systeem bij de oren, werken samen om het juiste gevoel voor evenwicht en beweging te geven. Deze prikkels worden ook wel het zesde en zevende zintuig genoemd. Interocepsis, de waarneming van prikkels vanuit de interne organen (zoals honger, dorst, pijn, misselijkheid), wordt soms als het achtste zintuig toegevoegd.

Wat is Prikkelgevoeligheid?

Via de zintuigen krijgen we toegang tot de fysieke werkelijkheid, wat voor iedereen anders is. Voor hoogbegaafden verloopt de sensorische informatieverwerking anders; prikkels worden intenser ervaren. Dit zorgt voor bijvoorbeeld heftigere emoties en dat beelden meer indruk maken door betere waarneming van nuances en kleuren. Hoogbegaafden zijn vaak visueel ingesteld, wat kan leiden tot associatie met beelddenken, een niet-wetenschappelijk onderbouwde, maar soms genoemde eigenschap.

Verhoogde prikkelgevoeligheid brengt vaak heftige emoties en gedachten met zich mee. Zowel de informatie die binnenkomt als de interpretatie ervan verloopt anders. Dit kan problemen veroorzaken, vooral als de omgeving niet ondersteunend is.

De Theorie van Positieve Desintegratie van Dabrowski

Kazimierz Dąbrowski ontwikkelde een theorie waarin hij aandacht besteedt aan de meerlagigheid in de persoonlijkheidsontwikkeling. Ons brein bevat zowel reflexmatige als bewuste structuren die kunnen samenwerken, maar ook conflicten kunnen veroorzaken. Het is belangrijk om deze structuren op elkaar af te stemmen voor persoonlijke ontwikkeling. Dąbrowski onderscheidt vijf niveaus van persoonlijkheidsontwikkeling, variërend van primaire integratie van biologische instincten tot de belichaming van het eigen persoonlijkheidsideaal. De vijf door hem onderscheiden prikkelgevoeligheden kunnen helpen om naar het volgende niveau te komen, zelfs negatieve emoties en stoornissen zoals depressie, autisme of ADHD kunnen bijdragen aan deze groei.

Dabrowski’s Vijf Gebieden van Prikkelgevoeligheid

Intellectuele Prikkelgevoeligheid: Geassocieerd met het willen oplossen van problemen, diepe nieuwsgierigheid en voortdurende leerhonger.
Psychomotorische Prikkelgevoeligheid: Hoog energieniveau, snelle spraak en beweging, gedrevenheid en soms lichamelijke onrust.
Zintuiglijke Prikkelgevoeligheid: Intense beleving van zintuiglijke prikkels, zowel plezierig als overweldigend.
Imaginaire Prikkelgevoeligheid: Rijke fantasie, inventiviteit en soms een sterke verbeeldingswereld.
Emotionele Prikkelgevoeligheid: Gevoeligheid voor sfeer en de emotionele staat van anderen, intense en complexe emotionele belevingen.

Leren Omgaan met Prikkelgevoeligheid

Het is belangrijk om te weten en te voelen dat je gewaardeerd wordt. Je mag rekening houden met je eigen prikkelgevoeligheid en zelf bepalen wat normaal voor jou is. Het ontwikkelen van copingmechanismen is essentieel, net als het begrijpen van de prikkels die binnenkomen en hoe je daarop reageert. Door inzicht te krijgen in je eigen prikkelgevoeligheid, kun je leren deze te reguleren en te genieten van de positieve kanten ervan.

Verschillen in Prikkelverwerking

Mensen met hoogbegaafdheid, HSP's en mensen met autisme kunnen allemaal prikkelgevoelig zijn, maar de manier waarop ze hiermee omgaan verschilt. Voor autisten kan een aangepaste omgeving gedrag en gevoel positief beïnvloeden, terwijl dit voor hoogbegaafden en HSP's niet altijd werkt. Intellectuele overgevoeligheid bij hoogbegaafdheid lijkt op die bij het Syndroom van Asperger, maar de interesses zijn vaak minder obsessief en langdurend bij hoogbegaafden. Beweegonrust en creativiteit komen ook voor bij ADHD.

Als hoogbegaafden problemen hebben, kunnen ze kenmerken van autisme of ADHD vertonen. Het is belangrijk om zowel de kenmerken van de DSM-5 als die van hoogbegaafdheid te overwegen om een volledig beeld te krijgen en de persoon recht te doen.